Geschiedenis van de Nieuwe Haven te Spakenburg
De geschiedenis van de Nieuwe Haven begon voor mij met bijgaande foto. U ziet op deze foto een paar vrouwen in de dracht van de 19e eeuw. Ook staan op dit ponton enkele heren die duidelijk van een hogere rangorde zijn dat het werkvolk dat ook op het ponton staat. U ziet op de foto een overzicht van bouwer, opdrachtgever en ontwerp, de Gemeente is in 1885 de opdrachtgever over een project van Spakenburg moeten mijden als ligplaats en buiten op de ree moeten liggen. De BU174 is een van de eerste die de haven op de dag na de oplevering binnen mag varen, op de foto in ieder geval. Als we in oude stukken over de haven gaan wroeten vinden wij dat de BU71 al enkele weken ervoor gebruik heeft genomen van een ligplaats.
Schilderij: J.C. Greive – Aquarel van de haven van Spakenburg rond 1870.
De haven van Spakenburg was enkele decennia voor de aanleg van de nieuwe haven te klein geworden. In het begin van de 19e eeuw waren er in Spakenburg rond de 30 vissers, deze vissers voeren niet in de botters van nu maar in pluutjes en andere schepen. Rond het midden van de eeuw neemt de vloot enorm toe dit mede doordat de vissers hun afzetmarkt zagen vergroten, tien jaar voor de aanleg van de haven was het al opgelopen tot meer dan 170 schepen, een heel aantal voor de kleine steeds dichtslibbende kom.
Tijd voor actie dachten de schippers en men begon te lobbyen zoals dat op de dag van vandaag gedaan wordt als men een project op stapel wil krijgen. Enige jaren zijn er aan vooraf gegaan om de plannen rond te krijgen voor een nieuwe haven. Aan de westzijde van de haven was eerst het plan een haven aan te leggen maar dit werd helaas afgeketst door het ministerie van Oorlog die aan die zijde een schans had liggen die wij nu kennen als de oude schans. Aan de oostzijde was geen schans en was het stuk tussen waar nu de havendijk en de oostmaat een brak stuk land dat niet eens omdijkt was. De gemeente werd door de vissers opgeroepen om werk te maken met een aanleg rond 1880. De Burgemeester Wouterus Beukers houdt zich bezig met het plan en begint in 1883 met de voorbereidende werkzaamheden en ook toen al met het aanvragen van verschillende subsidies bij provincie en rijk. Aangezien de plannen voor inpoldering van de Zuiderzee tegen gehouden zijn door de landelijke overheid komt er ruimte om een haven aan te leggen en men krijgt een bedrag toegewezen door het rijk op 25 maart 1885, de vissersbevolking zo blijkt uit de krant;
“ geeft hier hare vreugde te kennen door middel van uitsteken van vlaggen.”
Op 16 juli 1885 krijgt de gemeent ook nog een lening van de provincie van fl 20.000,- gulden. De aanbesteding van de haven kan worden gedaan en alzo geschiedt op 29 september 1885 bij de griffie van Utrecht. Er word aanbesteed het;
“verbeteren van de zeehaven te Spakenburg, gemeente Bunschoten, begrooting fl 57,500;” er waren zo meld de krant “ 18 biljetten ingekomen; de minste inschrijvers waren de heeren C. de Ruijter en H.Schuite te Hardinxveld voor fl 46.363,-”
een heel bedrag voor die tijd. In de maand erop wordt er gemeld dat de plannen voor de haven werden gepresenteerd aan de bevolking en natuurlijk de vissers. Spakenburg zal een moderne haven krijgen daar lijkt het in deze tijd zeker op.
De haven is naar een eerdere tekening van van een gepensioneerde opzichter van ’s Rijks waterstaat te Amersfoort de heer Jan Jacob Spruyt (overleden 1893). Deze man heeft zoals u op bijgaande kaart kan zien een haven getekend van ongeveer 8000 m2. De haven word geheel omdijkt. De dijken worden aangelegd op een zogenaamde;
“gemetselde beschoeingsmuur van ijzeren beschoeingsstijlen met dito ankers en het optrekken van gewelven tusschen de stijlen.”
Deze “gewelven” zien wij nu nog terug in de nieuw aangelegede kade op de plek van de werf van Zijl uit de jaren 60 en de nieuw aangelegde kade in de eind jaren 70, maar zeker in de nog orginele noorderkade van de Nieuwe haven. Deze kade is duidelijk uit deze jaren omdat de bovenste laag in zogenaamde schuinestrek-stijl is gemetseld en niet zoals de gehele rest met de meer latere rollaag. Ook zijn nog duidelijk de aangrijppunten van de ankers te zien die bij de overige muur niet nodig waren omdat dit muren zijn die als bekleding voor stalen damwand dienen, de ene boven water en de langere ankers omdat het ook een dijk moest dragen onder water, hiermee is ook gelijk de orginaliteit van de kade vastgesteld. Hierbij de foto van de mallen zoals nog aanwezig bij Koelewijn Bouw b.v.
Op 27 maart 1886 werd eindelijk begonnen met de aanleg van de haven, later dan gepland want de vorst hield dit jaar erg lang aan.het was trouwens ook de winter dat van Gogh uit Nederland vertrok, dit om het tijdsbeeld te schetsen. Op 31 maart meld de krant dat het werk aan de haven is begonnen en dat niet er niet alleen een nieuwe haven wordt gegeraven maar ook de bestaande haven en kades een opknapbeurt krijgen. In juni is er met grond uit de haven buitendijks 500 meter dijk aangelegd en verstevigd met stenen, de haven is al op diepte en men is bezig met het aanleggen voor de fundering van de kades, waarop de zogenaamde “troggwelven en kubbesteilen” worden geplaatst. De benaming troggewelf is voor het type ronding en kubbesteilen waren de stalen dragers waartussen gemetseld werd. Ook zijn in deze maand de haven dammen klaar, dit alles door het zeer goede weer en waterstand.
Foto: Prinses Wilhelmina in 1886
In september meld de Nieuw Amersfoortse courant dat hare majesteit koningin Emma en haar dochter kroonprinses Wilhelmina een bezoek hebben gebracht. De koningin bracht vaker een bezoek aan Spakenburg dit vanaf haar zomerverblijf Soestdijk. De krant vermeld nog dat de koningin en prinses na een bezoek aan de bijn voltooide havenwerken zich
“daarna aan het zeestrand nabij het dorp zich geruime tijd ophielden. De prinses vermaakte zich aldaar met het scheppen van zeewater in eene kleine emmer.”
Misschien verklaard dit ook de warme band die de Spakenburgse bevolking heeft gehad met het oranje-huis door de jaren heen. In september is het meeste van de 60 werklui vertrokken en de opening van de haven laat dan ook op zich wachten. Eind september werdt het laatste beetje grond uit de monding van de nieuw aangelegde haven gegraven en kon de haven worden bevaren, de aannemers lieten zo blijkt enkele visserschuiten op 25 september de haven alvast in gebruik nemen.
“ de vlaggen werden geheschen en gedurende eenige avonden van Vrijdag tot Maandag de lantaarnen in demast geheschen, een ander leverde een schoon gezicht op.”
Nu nog even de foto die boven dit artikel staat, deze is van 8 oktober 1886. Er word namelijk vermeld dat:
“De nieuwe zeehaven te Spakenburg, gemeente Bunschoten, is dezer dagen door de visschersvloot in gebruik genomen. Als om strijd prijzen de visschers dit belangrijk en fraaie werk, benevens den zwaren Zeedijk,-die met zuilenbazaltsteen belegd, bestand is tegen de hevigste stormen. Vrijdag 8 dezer zijn de werken door het gemeentebestuur van Bunschoten, vergezeld van den hoofdingenieur van ’s Rijks- en van den provinciale Waterstaat, den ontwerper J.J. Spruyt, gepensioneerd opzichter 1e kl. Van ’s Rijks Waterstaat te Amersfoort en den daagelijkschen opzichter Swets met de meeste nauwgezetheid in oogenschouw genomen en in uitmuntenden staat bevonden. Doen zij den bekwmanen waterbouwkundige in den heer Spruyt kennen, niet minder verdienen de aannemers, de heeren C. de Ruiter en H.Schuyt, lof voor de degelijke en nette uitvoering.
Dat laatste valt zeker te onderschrijven omdat de haven en haar kades die toch al bijna 125 jaar (in 2010) dienst doen nog steeds aanwezig is. Hierbij opgemerkt dat de kades jaren een dijk hebben gedragen en de ramp van 1916 heeft meegemaakt. Allom lof dus vanuit de gemeente en bevolking dit werd zelfs voor deze tijd uitzonderlijk vastgelegd met een camera obscura, een zeer speciale camera waar een gehele wagen voor nodig was. Een leuk verhaal is dat de foto waarschijnlijk een sluitertijd van enkele minuten had, lachen op de foto was er daarom nog niet bij. Wel geeft de foto een leuke inkijk in het verleden. De kades lijken heel hoog op deze foto, ook is er links op de latere havendijk nog geen bebouwing aanwezig. De hoge kades zijn zogezegde
“grenen wrijfpalen met ijzeren beugels”
die tot in de jaren 30 aanwezig waren en nog op vele foto’s zijn te zien. De havendijk is pas vele jaren later bebouwd envenzo is later de dijk weggehaald waar nu de kerkemaat is dit is pas in de jaren 30 met de omdijking van de Oostmaat gebeurd. Leuk is om op de foto nog de gewelven van de noorkade te kunnen tellen en te concluderen dat het aantal precies klopt met hoe het nu is.
De haven is ongeveer de helft van haar leven in gebruik geweest als vissershaven, lang heeft zij nu haar tijd zien opgaan aan watersport en vernieuwing.
Ik heb getracht een stukje te schrijven over een kade en een haven die veel voor Spakenburg heeft betekent en blijft betekenen. Geschiedenis schrijf je namelijk elk moment, dus ook nu. De kade heeft de bouw van de havendijk gezien, maar ook van de kerkemaat en van bijv. de rokerij van Muijs, ze heeft de watersnood meegemaakt van 1916 en een groot deel van de toename en afname van de Spakenburgse vloot, er heeft een werf gelegen in deze haven, er is hard gewerkt, de prinsessen en koninginen hebben haar aanschouwt. Om dingen te blijven herinneren is niet alleen de oude haven en het spui belangerijk, maar met een plan zoals nu op de Oostmaat met de plan Zuyderzee toch zeker ook in dit gebeid rond de nieuwe haven. Bewaar niet alles maar alleen het nuttige vind ik.
" navigare necesse est "
Om meer te weten over de geschiedenis van de havens is het goed om het stuk van Arie ter Beek na te lezen dat hij naar aanleiding van 100 jaar nieuwe haven heeft geschreven in Bun Historeal van 1986. Dit stuk is gebaseerd op enkele gedeeltes uit zijn verhaal en enkele die gevonden zijn in oude kranten zoals de Nieuwe Amersfoortse Courant, geschiedkundigen en archief Eemland. Ook is gemeente tot hulp geweest door de kaart van de aanbesteding te leveren De foto van het ponton komt van de heer de Jong en is nog in zijn bezit, verder is archiefonderzoek gedaan in de stukken die bij Bun Historeal en de gemeente Bunschoten aanwezig zijn.
